Wstęp do tomu przedkonferencyjnego, Mikorzyn 10-12 maj 2004
I oto po raz czwarty już przedstawiamy Państwu zbiór artykułów na temat dydaktyki fonetyki języków obcych w Polsce. Tym razem referaty te wygłoszone zostaną w Mikorzynie pod Koninem, na czwartej konferencji poświęconej dydaktyce wymowy. Podobnie jak poprzednim razem, w roku 2003 w Soczewce pod Płockiem, tak i teraz przygotowaliśmy ten tom przed konferencją, w przekonaniu, że taki tryb wydawniczy dobrze wpływa tak na jakość zgłoszonych do druku referatów, jak i na jakość dyskusji prowadzonej w czasie samej konferencji. W zgodnej opinii obu redaktorów naukowych tomu oraz jego recenzenta wydawniczego jest to jak dotąd merytorycznie najlepszy z czterech tomów konferencyjnych (Soczewka 2001, Wąsosze 2002, Soczewka 2003, Mikorzyn 2004). Przynosi to niewątpliwie autorom i redaktorom ogromną satysfakcję; mamy nadzieję, że podzielą ją również czytelnicy: ci, którzy zdecydowali się do Mikorzyna pojechać, oraz ci, których tam nie było. Ponieważ tych drugich jest oczywiście wielokrotnie więcej niż tych pierwszych, Wydawnictwo PWSZ w Koninie podjęło kroki aby pewna ilość egzemplarzy tej książki trafiła do zainteresowanych bibliotek filologicznych jako tzw. gratisy. W ten sposób refleksja nad dydaktyką wymowy będzie się odbywać w możliwie szerokim kręgu teoretyków i nauczycieli w różnych typach szkół, na różnych filologiach i poziomach zaawansowania.
A moment na taką refleksję jest wręcz wymarzony. Za kilka dni Polska stanie się częścią Unii Europejskiej, częścią wspólnoty narodów operującej kilkudziesięcioma językami, każdy z własnym złożonym systemem fonetycznym, własną tradycją dydaktyczną, własnymi normami poprawności i akcentami. Można się spodziewać, że rozszerzenie Europy o dziesięć nowych państw, poza ożywieniem gospodarczym, społecznym i kulturowym, spowoduje też znaczny wzrost zainteresowania językami obcymi - w tym ich wymową - tak wśród 'nowych' jak i 'starych' członków Unii. Biznesmeni, dziennikarze, turyści i wszyscy inni, którzy w Europie będą się chcieli porozumieć w najbardziej dla człowieka naturalny sposób, a więc za pomocą mowy, będą wszak potrzebować nauczycieli, którym fonetyka dobrze się kojarzy. Wydajemy ten tom dla takich właśnie nauczycieli, ale również dla tych, którym fonetyka kojarzy się fatalnie: mamy głęboką nadzieję, że lektura zawartych w nim artykułów przekona ich, że refleksja nad nauczaniem obcej wymowy może być interesująca i pożyteczna.
Nie jest łatwo podsumować w kilku liniach zawartość tomu o tak szerokim spektrum tematycznym: od lapsologii fonetycznej po transkrypcję, od kognitywizmu po audiolingwalizm, od strategii uczniowskich po bazę artykulacyjną, od akustyki po translację, od modelu dydaktycznego po uniwersalia fonetyczne. Zamiast więc próbować wyciągać z tego skomplikowanego równania wspólny mianownik, zdecydowaliśmy się w telegraficznym skrócie przedstawić poniżej zawartość każdego referatu z osobna. W tym celu wykorzystaliśmy - za zgodą Autora - fragmenty recenzji wydawniczej niniejszego tomu konferencyjnego. Takie krótkie streszczenia ułatwią - mamy nadzieję - nawigację wśród dwudziestu zgłoszonych do druku referatów. Życzymy wciągającej lektury!
Włodzimierz Sobkowiak
Ewa Waniek-Klimczak
Piotr Ruszkiewicz
Małgorzata Baran: "Field independence as a predictor of success in foreign language pronunciation acquisition and learning". Artykuł ma charakter empiryczny. Dotyczy on kwestii, jak dwie różne postawy poznawcze osób uczących się, wyrażone parametrem podatności na otoczenie (field in/dependence), a ustalone w procesie profilowania rzeczywistości przestrzennej, przekładają się na przyswajanie wymowy języka obcego. Jest to więc doniosłe pytanie z dziedziny teorii poznania.
Dariusz Bukowski: "Metacognitive and socio-affective strategies training - implications for teaching and learning English phonetics". Biorąc za punkt wyjścia błędy popełniane w wymowie przez studentów po pełnym kursie fonetyki języka angielskiego, autor stara się rozłożyć ciężar odpowiedzialności za postępy studentów w przyswajaniu wymowy języka obcego w ten sposób, że studenci powinni uczyć się od nauczyciela nie tylko języka obcego, ale również strategii uczenia się języka. Dariusz Bukowski podaje wiele pomysłów, jak uczący się języka obcego powinien pracować nad sobą, by zwiększyć efektywność procesu przyswajania języka. Student powinien wiedzieć, jak się uczyć; powinien posiąść sztukę uczenia się.
Tomasz Ciszewski: "Transkrypcja fonetyczna. Mity i uprzedzenia". Autor podejmuje temat transkrypcji fonetycznej w nauczaniu wymowy języka angielskiego z punktu widzenia studenta. Chodzi mu o nastawienie samych osób uczących się do posługiwania się transkrypcją fonetyczną w przyswajaniu języka obcego. Badania ankietowe przeprowadzone na ograniczonej liczbie studentów anglistyki uniwersyteckiej oraz studiów licencjackich w jednej z państwowych wyższych szkół zawodowych wykazują, że studenci anglistyki uważają transkrypcję fonetyczną za trudną ale potrzebną i ciekawą. Stanowisko ich kontrastuje z praktyką nauczycieli języka angielskiego w szkołach średnich, których większość tylko sporadycznie wprowadza transkrypcję na lekcjach angielskiego.
Artur Gałkowski: "Niektóre własności ortofonii włoskiej w doskonaleniu wymowy języka włoskiego jako obcego". Artykuł Artura Gałkowskiego zwraca uwagę czytelnika na wybrane zagadnienia wymowy włoskiej, zarówno segmentalne (wymowa samogłosek i spółgłosek), jak i suprasegmentalne/prozodyczne (miejsce akcentu w wyrazach).
Wiktor Gonet: "Seven deadly sins in teaching English phonetics. An essay on the ontology and epistemology of phonetic sciences with a view to the future". Autor przedstawia zróżnicowanie grup studentów pod względem poprawności fonetycznej przy pomocy krzywej Gaussa i koncentruje się na wartościach nieskrajnych, tj. na studentach, którzy nie są ani najgorsi, ani najlepsi. Poprawność fonetyczna jawi się w podejściu Wiktora Goneta jako funkcja wielu czynników zdeterminowanych m.in. przez cechy osobowościowe samych studentów, postawę nauczyciela, oraz metody i techniki nauczania. Grzechy zasygnalizowane w tytule dotyczą procesu nauczania.
Wiktor Gonet, Grzegorz Pietroń: "The Polish tongue in the English ear". Autorzy podejmują dość szeroko zakrojoną próbę zdefiniowania cech, które składają się na wymowę angielską z polskim akcentem. Analiza oparta jest na 20 godz. nagrania wypowiedzi studentów filologii angielskiej z ośrodków akademickich. Nagrania poddano analizie akustycznej oraz percepcyjnej. Błędy w wymowie zostały zhierarchizowane. Ich hierarchia określa akcent polski w wymowie angielskiej.
Mirosław Pawlak: "The role of error correction in teaching pronunciation". Autor nie ma wątpliwości, iż poprawna wymowa w języku obcym jest istotna w procesie komunikowania rozumianym szeroko, a więc obejmującym również czynnik efektywności komunikowania, czy wrażenie, jakie robi na słuchaczu mówiący danym językiem obcym. Mirosław Pawlak odnotowuje lukę w literaturze przedmiotu dotyczącą celowości poprawiania przez nauczyciela błędów w wymowie uczniów. Artykuł ma tę lukę wypełnić. Biorąc pod uwagę efektywność działań nauczyciela języka obcego, autor opowiada się za korektą planową jako mającą przewagę nad korektą doraźną.
Geoffrey Schwartz: "Voice quality in students' production of the English tense/lax contrast". Artykuł jest studium eksperymentalnym dotyczącym wykładników artykulacyjno-akustycznych cechy [napięta] w samogłoskach języka angielskiego. Spośród kilku parametrów artykulacyjno-akustycznych cechy [napięta] autor wybrał trzy: pozycję języka, czas trwania, oraz brzmienie głosu. Eksperyment wykazał, że rodowici użytkownicy języka angielskiego oceniają poprawność kontrastu samogłoska napięta/nienapięta w wymowie studentów polskich głównie na podstawie parametru brzmienia głosu. Wynika stąd wniosek praktyczny, że cesze tej należy poświęcać więcej uwagi w nauczaniu języka angielskiego.
Geoffrey Schwartz, Małgorzata Głogowska: "Acoustic tools for students' production of English long (tense) vowels". Artykuł rzuca nowe światło na nauczanie tzw. samogłosek długich w języku angielskim. Fonologowie wolą mówić o cesze [napięta]. Okazuje się, że napiętość samogłosek jest cechą zbiorczą, którą autorzy przedstawiają jako zbiór aż pięciu parametrów fonetycznych. Długość, tj. czas trwania, samogłosek jest jednym z tych parametrów i to stosunkowo mało stabilnym, bo uwarunkowanym otoczeniem segmentalnym, strukturą rytmiczną wypowiedzi oraz tempem mówienia. Autorzy zwracają uwagę na korelaty akustyczne w/w. parametrów fonetycznych napiętości i starają się wykorzystać je w nauczaniu kontrastu napięta/nienapięta w języku angielskim.
Janusz Sikorski: "Wielopostaciowość naruszeń normy ortofonicznej a charakter podłoża przyczynowego". Autor stawia sobie za cel ogólne wyjaśnianie przyczyn błędów w wymowie języka obcego. Chociaż Janusz Sikorski ilustruje swoje tezy przy pomocy błędów popełnianych przez Polaków mówiących po niemiecku, to jego rozważania wychodzą poza ramy kontrastywnej fonetyki języka niemieckiego. Autor pokazuje, jak różne błędy w wymowie języka niemieckiego można odnieść do niewłaściwego podziału mowy wiązanej na sylaby.
Janusz Sikorski: "O potrzebie fonetyki dla tłumaczy". Janusz Sikorski adresuje swój artykuł do tłumaczy, którzy nie są bilingwalnymi mówcami, a tłumaczą nie teksty pisane, lecz na żywo. W nieco mniejszym stopniu Autor ma na uwadze osoby przygotowujące wersje dubbingowane filmów. Janusz Sikorski interesuje się przede wszystkim wymogami, jakim musi sprostać tłumacz symultaniczny w różnych sytuacjach tłumaczeniowych. Należą do nich m.in. umiejętność wyboru odpowiedniej płaszczyzny fonostylistycznej, kompresja translatu lub powiększenie jego objętości werbalnej, podzielność uwagi związana z opóźnieniem translatu względem tekstu wyjściowego, czy znajomość różnych modeli wymowy regionalnej języka docelowego.
Włodzimierz Sobkowiak: "Phonetic difficulty index". Artykuł Włodzimierza Sobkowiaka jest swoistym przewodnikiem po jego własnych publikacjach na temat indeksu trudności fonetycznej. Autor zadał sobie trud opracowania algorytmu dla określenia stopnia trudności fonetycznej sekwencji mówionych w języku angielskim z punktu widzenia ucznia polskiego. Przegląd prac własnych nie wyczerpuje treści artykułu. Cenne są też uwagi autora na temat możliwości zastosowania rzeczonego algorytmu.
Sławomir Stasiak, Jolanta Szpyra-Kozłowska: "Comprehension of RP and GA by intermediate Polish learners". Artykuł jest zgrabnym studium psycholingwistycznym na temat percepcji przez uczniów polskich wybranych zjawisk angielszczyzny brytyjskiej i amerykańskiej. Autorzy dochodzą do wniosku, że angielszczyzna amerykańska sprawia uczniom polskim mniejsze kłopoty w aspekcie percepcyjnym.
Jolanta Szpyra-Kozłowska: "Jaki model wymowy angielskiej? - dyskusji ciąg dalszy". Jolanta Szpyra-Kozłowska powraca do propozycji Jennifer Jenkins dotyczących zdefiniowania uproszczonego modelu wymowy języka angielskiego dla komunikacji między cudzoziemcami, które były omówione w polskiej literaturze przedmiotu z różnych punktów widzenia, ale z pominięciem bardzo istotnego aspektu, tzn. wyboru odmiany czy akcentu języka angielskiego przez samych uczniów. Autorka przeprowadziła wśród uczniów wybranych liceów ankietę sondażową na temat ich preferencji w wyborze odmiany angielszczyzny, którą chcieliby sobie przyswoić. Wyniki statystyczne wykazały, że wprawdzie wymowa uproszczona cieszy się wśród licealistów większym mirem niż niestandardowe czy regionalne odmiany angielszczyzny, ale wielkość 13,4 % chętnych do jej przyswojenia nie jest imponująca.
Jolanta Szpyra-Kozłowska, Iwana Chaber, Grzegorz Pietroń, Sławomir Stasiak: "To correct or not to correct? A study in phonetic error correction". Artykuł przedstawia wyniki badań empirycznych na temat trzech hipotez dotyczących korekty błędów w nauczaniu języków obcych. Hipotezy te głoszą: (a) należy korygować wszystkie błędy pojawiające się w performancji uczniów, (b) nie korygować żadnych błędów, gdyż są one wykładnikiem interjęzyka na określonym etapie przyswajania języka obcego, oraz (c) błędy należy korygować selektywnie, koncentrując się na tych, które zagrażają procesowi komunikowania się. Testy przeprowadzone w trzech grupach eksperymentalnych wykazują, że poprawność fonetyczna wypowiedzi uczniów wzrasta proporcjonalnie do aktywności korekcyjnej nauczyciela.
Jolanta Szpyra-Kozłowska, Justyna Frankiewicz, Maria Nowacka, Lidia Stadnicka: "Pronunciation testing - atomistic or holistic?". Artykuł dotyczy oceny dwóch sposobów testowania - analitycznego i holistycznego. Choć intuicyjnie wiadomo, jak one się różnią, Autorki zadały sobie trud przeprowadzenia eksperymentu, który wydobył eksplicytnie zalety i wady każdego z nich w różnych sytuacjach dydaktycznych.
Radosław Święciński: "Articulatory setting in Polish and its implications for teaching English pronunciation to Poles". Artykuł dotyczy parametrów ustawienia głosu charakterystycznych dla artykulacji głosek w danym języku, które w publikacjach sprzed ćwierć wieku określano mianem bazy artykulacyjnej. Na podstawie dość bogatej literatury oraz badań własnych autor definiuje parametry głosu dla języka angielskiego i polskiego, kontrastuje je oraz formułuje szereg instrukcji dla Polaków uczących się języka angielskiego, jak zmienić rodzime przyzwyczajenia artykulacyjne, by mówić po angielsku w sposób charakterystyczny dla rodowitych użytkowników języka.
Ewa Waniek-Klimczak: "Phonetic universals as predictors of success in second language speech". Artykuł Ewy Waniek-Klimczak dotyczy relacji iloczasowych między segmentami fonetycznymi w mowie wiązanej. Autorka dokonuje syntezy wiedzy na temat czasu trwania dźwięków mowy w różnych pozycjach wypowiedzi w różnych językach i stara się stworzyć sparametryzowany model opisu, przy którego pomocy można by przewidywać stopień trudności/łatwości danego zjawiska fonetycznego w nauczaniu i przyswajaniu języka drugiego.
Magdalena Wrembel: "Phonological 'know that' or 'know how'? - in pursuit of determinants of second language pronunciation attainments". Magdalena Wrembel przedstawia wyniki eksperymentu dydaktycznego przeprowadzonego w Nauczycielskim Kolegium Języków Obcych w Poznaniu, którego celem było określenie efektywności instruktażu w nauczaniu oraz akwizycji wymowy języka obcego. Eksperyment jej opiera się na założeniu, że wymowa uczniów jest funkcją nie tylko ćwiczeń praktycznych, lecz również ich świadomej znajomości zasad gramatyki na wszystkich poziomach, nie wyłączając fonetyki i fonologii. Autorce chodziło o wymierny, a nie przypuszczalny wpływ instruktażu na wymowę uczniów.
Magdalena Wrembel: "Beyond 'listen and repeat' - an overview of English pronunciation teaching materials". W odróżnieniu od poprzedniego artykułu Magdaleny Wrembel obecny artykuł ma charakter przeglądowy i porządkujący. Autorka dokonuje przeglądu metod nauczania języków obcych zaproponowanych w wieku dwudziestym ze szczególnym uwzględnieniem aspektu fonetycznego rozumianego szeroko, tzn. obejmującego zarówno zjawiska segmentalne jak i suprasegmentalne. Biorąc za punkt odniesienia najnowsze trendy w nauczaniu języków obcych, Magdalena Wrembel dokonuje analizy trzydziestu podręczników i czternastu programów komputerowych, starając się ustalić, na ile materiały te wychodzą naprzeciw tymże trendom.
3 maj 2004